Con hẻm kỷ niệm – Báo Người lao động

Hẻm Nam Tiến hồi đó có 2 tên gọi. Cách thứ nhất gọi là hẻm Nam Tiến vì đầu hẻm đi vô khoảng 200 m có rạp hát Nam Tiến. Cách gọi thứ 2 là hẻm Lý Nhơn vì đi vào hẻm rẽ bên tay phải có đình Lý Nhơn – ngôi đình cổ nằm phía sau rạp Nam Tiến.

Tôi có rất nhiều kỷ niệm với rạp Nam Tiến. Đây là rạp chiếu bóng hạng C, quạt trần, ghế cây. Rạp thường chiếu phim cao bồi Mỹ – lúc ấy còn phim câm, đen trắng, máy chiếu phim chạy bằng than. Mỗi lần anh chàng cao bồi cưỡi ngựa phi nước đại đuổi theo đối thủ, móc súng bên hông ra quay vèo vèo, đám khán giả trẻ con đứng bật dậy khỏi ghế gỗ vỗ tay hoan hô thì tiếng kêu rầm rầm từ những dãy ghế bật lên theo mức độ phấn khích của chúng.

Xem phim đen trắng mà câm đã mệt, thỉnh thoảng lại hiện lên dòng chữ nguệch ngoạc “Xin cáo lỗi, tạm ngưng ít phút để thay than” thì càng oải hơn nhưng trẻ con ngày đó không còn phương tiện giải trí nào khác. Lâu lâu, rạp Nam Tiến đổi món, cho những đoàn hát cải lương về diễn, thường quảng cáo ảnh đào kép phía mặt tiền rạp sát lề đường Bến Vân Đồn và tiếp thị bằng cách phát nhạc đĩa nhựa các giọng ca nổi tiếng lúc bấy giờ, tôi nghe riết nên thuộc lòng.

Hẻm Nam Tiến là con hẻm sâu nằm bên tay trái trên đường Bến Vân Đồn gần cầu Ông Lãnh đi tới. Hẻm chia nhiều ngóc ngách chằng chịt liên thông nhiều khu vực, quy tụ dân cư tứ xứ tới đây và hầu như gia đình nào cũng ở nhà mướn cất trên kênh, rạch. Tuy kênh, rạch nước ra vô mỗi ngày nhưng có những con rạch nước tù đọng, cực kỳ dơ bẩn, bốc mùi hôi kinh khủng cả mùa mưa lẫn mùa nắng.

Do nhà cất trên kênh, mương nên hầu như nhà nào cũng có “cầu tủm” ở phía sau, thải thẳng xuống kênh, rạch, thậm chí là mương. Nếu nhà nào không có thì cả xóm đi “cầu tủm” công cộng 5 ngăn hoặc 7 ngăn mà người ta gọi đùa là “nhà hàng 5 căn hoặc 7 căn”.

Xóm tôi ở trọ cũng y như những xóm lao động khác vùng quận 4 Khánh Hội ngày xưa, đều có “cầu tủm” công cộng và kênh mương nước tù đọng nên lăng quăng, trùn chỉ nhiều vô kể. Tôi thích nhất khoản vớt lăng quăng, trùn chỉ cho cá lia thia ăn, khỏi phải mua ở cửa hàng bán cá kiểng. Chỉ cần một cái vợt nhỏ, làm bằng vải mùng, một cái thau nhựa là tôi thoải mái vớt lăng quăng hoặc trùn chỉ.

Nhưng ấn tượng với tôi nhất về con hẻm Nam Tiến ngày ấy là mùi đặc trưng của nó khi nhà nhà nấu cơm chiều. Có thể đó là mùi khói than, mùi củi bếp, mùi cá kho, mùi cơm sôi, mùi nhang cúng trên các bàn “Ông Thiên” trước cửa nhà trong xóm… Tất cả thứ mùi ấy hòa trong mùi bùn sình bốc lên từ các con mương trộn lẫn thành một thứ mùi tổng hợp của con hẻm sâu, toàn dân lao động và công chức mà ở các con hẻm nhỏ khác không có.

Cuối năm 1963, khoảng 16 giờ một ngày khô hanh, hẻm Nam Tiến đột nhiên bốc cháy. Ngọn lửa phát lên từ một ngôi nhà cấp 4 nào đó trong trùng trùng những ngôi nhà ở tận mãi xa tít nhưng lan dần tới hẻm Nam Tiến. Thế là con hẻm biến mất từ trận hỏa hoạn kinh hoàng đó. Sau này, có dịp về quận 4, đi ngang đường Bến Vân Đồn, chếch phía bên này cầu Ông Lãnh, tôi không còn hình dung được đâu là con hẻm xưa nơi mình từng ở một thời gian dài. Tất cả đều thay đổi. Hẻm Nam Tiến hoàn toàn biến mất.

Quận 4 – vùng đất Khánh Hội ngày xưa hay còn gọi là “đất cảng Nhà Rồng” – sau năm 1975 một thời gian, không còn là vùng đất dữ nữa. Theo thời gian, quận 4 đã thay đổi rất nhiều, phát triển rất nhiều. Những khu vực trồng lúa, ao rau muống, kênh rạch, mương nước đọng, sình lầy hôi hám đã biến mất, thay vào đó là những khu phố khang trang, cao ốc, chung cư, công trình phúc lợi đã và đang xây rất hoành tráng. Thậm chí, những cây cầu như Cầu Dừa nằm trên đường Bến Vân Đồn nối với cầu Nguyễn Văn Cừ đi quận 8, về quận 1 cũng đã không còn là cầu dừa mà là cầu bê-tông, hiện đại.

Là người dân cố cựu quận 4 khi vùng đất này còn mang tên Khánh Hội nhưng tôi vẫn ngỡ ngàng mỗi ngày mấy lượt qua sông, qua cầu, đi về trên những con đường mới, ít kẹt xe hơn quận 1 và nhiều nơi khác. Trong những lúc bồi hồi với nhiều kỷ niệm xưa, tôi vẫn cố đi tìm lại một nơi chốn cũ, đó là con hẻm ngày xưa tôi ở, con hẻm của tuổi thơ tôi…